Świnoujście – 80 lat w Polsce
4 października 2025 roku Świnoujście świętuje swoje polskie 80. urodziny. To dobra okazja, aby poznać początki polskiej historii naszego miasta i wspólnie świętować ten symboliczny moment. Miejskie uroczystości rozpoczną się o godz. 12.00 w amfiteatrze przy ul. Chopina – na dole artykułu znajdziecie link do programu dzisiejszych wydarzeń. Zachęcamy Was do wspólnej soboty oraz przeczytania materiału edukacyjnego, który pozwoli zrozumieć kontekst historyczny dzisiejszego święta.
Tło historyczne
Przed 1945 rokiem miasto nosiło nazwę Swinemünde. Było popularnym kurortem z eleganckimi pensjonatami i portem wojennym, w którym stacjonowały niemieckie okręty. Po zakończeniu II wojny światowej w 1945 roku miasto zajęła Armia Czerwona. Dla Związku Radzieckiego port w Świnoujściu był ważny, dlatego Sowieci przez kilka miesięcy traktowali go jak swoją bazę. Wywozili stąd maszyny, wyposażenie zakładów, zapasy żywności, a nawet zwierzęta – wszystko, co mogli uznać za „zdobycz wojenną”.
W chwili zakończenia wojny w Świnoujściu mieszkało jeszcze kilka tysięcy Niemców. Polaków prawie w ogóle nie było – pierwsi osadnicy przybyli dopiero jesienią 1945 roku. Na początku było ich tylko kilkadziesiąt osób, dopiero później zaczęły napływać rodziny z centralnej Polski, Kresów Wschodnich i innych regionów. Do połowy 1946 roku z miasta i okolic wyjechało ponad 17 tysięcy Niemców, a ich miejsce stopniowo zajmowali Polacy. Pierwsze miesiące były bardzo trudne. Brakowało jedzenia, transportu, lekarstw, a kontakty między Polakami, Niemcami i Sowietami były napięte.
Dlaczego tak późno?
Świnoujście i wyspę Wolin włączono oficjalnie do Polski dopiero 4 października 1945 roku. Sowieci zwlekali, aby wywieźć wszystko, co uznali za „zdobycz wojenną”: maszyny, zapasy , elementy infrastruktury. Dla pierwszych polskich osadników oznaczało to ogromne trudności – brak żywności, sprzętu i środków transportu.
Kto przejmował Świnoujście?
Pierwsze próby wejścia polskich grup operacyjnych do miasta w maju i sierpniu 1945 r. zakończyły się odesłaniem przez Sowietów. Ostateczna decyzja o przebiegu granicy zapadła we wrześniu 1945 r. Polską grupą, która przejęła Świnoujście 4 października 1945 r., kierował Władysław Matula, działając z polecenia Pełnomocnika Rządu RP Leonarda Borkowicza. Uroczyste przekazanie miasta odbyło się dwa dni później w obecności przedstawicieli polskich, radzieckich i niemieckiej administracji.
Najważniejsze daty
Maj i sierpień 1945 r. - nieudane pierwsze próby wejścia polskich grup operacyjnych do miasta, zablokowane przez radziecką komendanturę.
19–21 Września 1945 r. - polsko-radzieckie negocjacje graniczne (m.in. z udziałem L. Borkowicza i P. Zaremby), które ustaliły dokładny przebieg granicy.
4 października 1945 r. - wyznaczony termin przejęcia Świnoujścia i powiatu przez polską grupę administracyjną pod kierownictwem Władysława Matuli.
6 Października 1945 r. - oficjalne przejęcie administracji miasta od władz niemieckich przez stronę polską.
Pierwsze miesiące po wojnie
Pierwsze miesiące po zakończeniu II wojny światowej były w Świnoujściu czasem chaosu. Kiedy jesienią 1945 r. zaczęli przybywać polscy osadnicy, zastali miasto niemal ogołocone i zniszczone, co sprawiło, że zima 1945/46 była wyjątkowo ciężka. Równolegle rozpoczęto zabezpieczanie granicy – początkowo przez Milicję Obywatelską, a następnie przez Wojska Ochrony Pogranicza. Choć granica szybko została zamknięta, zezwolono Niemcom na wyjazd, Do połowy 1946 roku Świnoujście opuściło ponad 17 tysięcy osób. W tych trudnych warunkach rodziła się polska administracja i pierwsze instytucje, które dały początek nowej wspólnocie w mieście.
Pamięć o wydarzeniu
Na fasadzie budynku Muzeum Rybołówstwa Morskiego znajduje się tablica pamiątkowa przypominająca o pierwszej rocznicy przejęciu Świnoujścia. Powstała z inicjatywy Stanisława Kuglina, jednego z pierwszych osadników i ważnego budowniczego życia w powojennym Świnoujściu.
